Της Τασούλας Καραϊσκάκη
Ένα εντυπωσιακά καίριο, αφυπνιστικό, προφητικό κείμενο του Μάνου Χατζιδάκι για τον νεοναζισμό, που ήρθε ξανά στο φως της δημοσιότητας με την εν ψυχρώ δολοφονία του Παύλου Φύσσα από οπαδό της Χρυσής Αυγής, έρχεται να δώσει απαντήσεις σε πολλά ερωτήματα σε σχέση με τις ρίζες, τη φύση, το πρόσωπο, το μέγεθος του φαινομένου που επωάζεται και γαλβανίζεται στη διάπυρη φωλιά της κρίσης. Ο νεοναζισμός, ο φασισμός, ο ρατσισμός, λέει, «δεν συνθέτει ιδεολογία. Είναι η μεγεθυμένη έκφραση – εκδήλωση του κτήνους που περιέχουμε μέσα μας...». «Και είναι φορές που το κτήνος, πολλαπλασιαζόμενο κάτω από συγκυρίες και με τη μορφή “λαϊκών αιτημάτων και διεκδικήσεων” σχηματίζει φαινόμενα λοιμώδους νόσου που προσβάλλει μεγάλες ανθρώπινες μάζες και επιβάλλει θανατηφόρες επιδημίες»... «Ο νεοναζισμός είμαστε εσείς κι εμείς...». Πράγματι, ο φασισμός και ο ναζισμός δεν είναι απλώς το προϊόν του δολοφονικού παροξυσμού ενός ακραίου παρανοϊκού ηγέτη. Και στον μεσοπόλεμο ήταν κάτι σοβαρότερο από αυτό, που προϋπήρχε στην ανθρώπινη συνείδηση και απέρρεε από τη βαθιά μανία της επιβολής πάνω στους άλλους, του μίσους απέναντι στον άλλο, τον διαφορετικό, που γίνεται τελικά μίσος εναντίον όλων... Της βαρβαρότητας που γίνεται κύρια στάση ζωής όχι μόνο του οργίλου έκνομου, αλλά μερίδας του πληθυσμού. Οι θηριωδίες μπορούν να διαπραχθούν και από συνηθισμένους ανθρώπους, έλεγε η Χάνα Αρεντ. Στο βιβλίο της «Ο Αϊχμαν στην Ιερουσαλήμ», η περίπτωση του ναζί γραφειοκράτη που οργάνωνε με ζήλο τη μεταφορά εκατομμυρίων Εβραίων στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, επιβεβαιώνει ότι το κακό μπορεί να γίνει «κοινότοπο», να διαπραχθεί δηλαδή από κοινούς ανθρώπους.
Και τότε και σήμερα, η ιδιαιτερότητα αυτού του κακού είναι ότι διαπράχθηκε, διαπράττεται σε ένα ευρύτερο πλαίσιο. Ενός ναζιστικού καθεστώτος (τότε) ή ενός ραγδαία αναδυόμενου νεοναζιστικού πολιτικού υβριδίου με τα χαρακτηριστικά εγκληματικής οργάνωσης (σήμερα). Πρόκειται στην ουσία για ένα συλλογικό έγκλημα στο οποίο εμπλέκονται πολλοί (ο δράστης δεν είναι μοναχικός, παίρνει την εντολή να μπήξει το μαχαίρι), με διαφορετικό βαθμό ευθύνης και ενοχής. Η βαρβαρότητα που επιδεικνύουν, το μίσος, η φονική μανία, πιθανότατα συμβαδίζουν (όπως έλεγε και η Αρεντ για τον Αϊχμαν) με τη βαθμιαία απώλεια της ικανότητας να ξεχωρίζουν το καλό από το κακό. Το ναζιστικό μένος πείθει συνηθισμένους ανθρώπους να αποδεχθούν την αγριότητα, τις τερατωδίες και να συμμετάσχουν στο έγκλημα θεωρώντας ότι εκτελούν «αναγκαίο έργο». Μια ύπουλη και επικίνδυνη ασθένεια που απλώνεται στα θεμέλια της κοινωνίας.
Η ηθική αγανάκτηση δεν αποτελεί απάντηση. Χρειάζεται αφύπνιση και παιδεία και μνήμη. Η ζωή μας οικοδομείται πάνω στη λήθη ως τρόπο ζωής. Και αν αυτό είναι ώς ένα βαθμό αναπόφευκτο (πώς να αντέξει κανείς στο διηνεκές το βάρος όλων των πόνων, όλων των αγωνιών), από την άλλη, στην εξασθένηση της μνήμης εκείνο που πρέπει να αντιταχθεί είναι η επαγρύπνηση. Μια συνεχής δημόσια ενθύμηση του κακού, που θα αποτελέσει τη βάση μιας νέας συλλογικής ταυτότητας.
Ένα εντυπωσιακά καίριο, αφυπνιστικό, προφητικό κείμενο του Μάνου Χατζιδάκι για τον νεοναζισμό, που ήρθε ξανά στο φως της δημοσιότητας με την εν ψυχρώ δολοφονία του Παύλου Φύσσα από οπαδό της Χρυσής Αυγής, έρχεται να δώσει απαντήσεις σε πολλά ερωτήματα σε σχέση με τις ρίζες, τη φύση, το πρόσωπο, το μέγεθος του φαινομένου που επωάζεται και γαλβανίζεται στη διάπυρη φωλιά της κρίσης. Ο νεοναζισμός, ο φασισμός, ο ρατσισμός, λέει, «δεν συνθέτει ιδεολογία. Είναι η μεγεθυμένη έκφραση – εκδήλωση του κτήνους που περιέχουμε μέσα μας...». «Και είναι φορές που το κτήνος, πολλαπλασιαζόμενο κάτω από συγκυρίες και με τη μορφή “λαϊκών αιτημάτων και διεκδικήσεων” σχηματίζει φαινόμενα λοιμώδους νόσου που προσβάλλει μεγάλες ανθρώπινες μάζες και επιβάλλει θανατηφόρες επιδημίες»... «Ο νεοναζισμός είμαστε εσείς κι εμείς...». Πράγματι, ο φασισμός και ο ναζισμός δεν είναι απλώς το προϊόν του δολοφονικού παροξυσμού ενός ακραίου παρανοϊκού ηγέτη. Και στον μεσοπόλεμο ήταν κάτι σοβαρότερο από αυτό, που προϋπήρχε στην ανθρώπινη συνείδηση και απέρρεε από τη βαθιά μανία της επιβολής πάνω στους άλλους, του μίσους απέναντι στον άλλο, τον διαφορετικό, που γίνεται τελικά μίσος εναντίον όλων... Της βαρβαρότητας που γίνεται κύρια στάση ζωής όχι μόνο του οργίλου έκνομου, αλλά μερίδας του πληθυσμού. Οι θηριωδίες μπορούν να διαπραχθούν και από συνηθισμένους ανθρώπους, έλεγε η Χάνα Αρεντ. Στο βιβλίο της «Ο Αϊχμαν στην Ιερουσαλήμ», η περίπτωση του ναζί γραφειοκράτη που οργάνωνε με ζήλο τη μεταφορά εκατομμυρίων Εβραίων στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, επιβεβαιώνει ότι το κακό μπορεί να γίνει «κοινότοπο», να διαπραχθεί δηλαδή από κοινούς ανθρώπους.
Και τότε και σήμερα, η ιδιαιτερότητα αυτού του κακού είναι ότι διαπράχθηκε, διαπράττεται σε ένα ευρύτερο πλαίσιο. Ενός ναζιστικού καθεστώτος (τότε) ή ενός ραγδαία αναδυόμενου νεοναζιστικού πολιτικού υβριδίου με τα χαρακτηριστικά εγκληματικής οργάνωσης (σήμερα). Πρόκειται στην ουσία για ένα συλλογικό έγκλημα στο οποίο εμπλέκονται πολλοί (ο δράστης δεν είναι μοναχικός, παίρνει την εντολή να μπήξει το μαχαίρι), με διαφορετικό βαθμό ευθύνης και ενοχής. Η βαρβαρότητα που επιδεικνύουν, το μίσος, η φονική μανία, πιθανότατα συμβαδίζουν (όπως έλεγε και η Αρεντ για τον Αϊχμαν) με τη βαθμιαία απώλεια της ικανότητας να ξεχωρίζουν το καλό από το κακό. Το ναζιστικό μένος πείθει συνηθισμένους ανθρώπους να αποδεχθούν την αγριότητα, τις τερατωδίες και να συμμετάσχουν στο έγκλημα θεωρώντας ότι εκτελούν «αναγκαίο έργο». Μια ύπουλη και επικίνδυνη ασθένεια που απλώνεται στα θεμέλια της κοινωνίας.
Η ηθική αγανάκτηση δεν αποτελεί απάντηση. Χρειάζεται αφύπνιση και παιδεία και μνήμη. Η ζωή μας οικοδομείται πάνω στη λήθη ως τρόπο ζωής. Και αν αυτό είναι ώς ένα βαθμό αναπόφευκτο (πώς να αντέξει κανείς στο διηνεκές το βάρος όλων των πόνων, όλων των αγωνιών), από την άλλη, στην εξασθένηση της μνήμης εκείνο που πρέπει να αντιταχθεί είναι η επαγρύπνηση. Μια συνεχής δημόσια ενθύμηση του κακού, που θα αποτελέσει τη βάση μιας νέας συλλογικής ταυτότητας.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου